Köpek
-
Köpeğim çok sık pireleniyor. Ne yapabilirim ?
Şu anda piyasada oldukça başarılı pire ve kene mücadelesinde kullanılabilecek preparatlar mevcuttur. Bunlar üzerine sürülerek veya enseye damlatılarak veya toz halinde kullanılarak bu konuda ciddi çözümler sunabiliyorlar. Bunların yanısıra evinizi de kontrol ederek pirelere karşı ilaçlama yapmanız gerekebilir.
-
Köpeğim çok fazla tüy döküyor. Sebebi nedir ?
Normalde köpekler yılda iki kez tüy değiştirirler. Ancak evde yaşayan köpeklerde soğukta yaşamak gibi bir sorun olmadığından tüy dökümü çok yavaş ve hemen hemen bir yıla yayılarak yapılır. Mümkün olduğunca her gün fırçalama ve profesyonel gruptan bir mama ile beslemek olayın çözümü açısından yeterlidir. Gerekli, görüldüğünde tüy dökülmesini azaltan veya geciktiren vitamin takviyeleri yapılabilir. Bazı hastalıklarda (dermatitis, mantar, uyuz, beslenme bozukluğu gibi) oluşan tüy dökümünün çözümünü veteriner hekiminizle birlikte araştırmanız gerekmektedir.
-
Köpeğimin aşılarına ne zaman başlamalıyım ?
En ideal aşıya başlama zamanı 6-8 haftalıkkendir. Ancak bu köpeğinizin gelişimine ve sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu konudaki en iyi kararı veteriner hekiminiz verecektir.
-
Aşılar alerji yapar mı ? Alerji oluşursa köpeğim için tehlikeli midir ?
Aşılar nadirende olsa alerji yapabilirler. Bazen yıllarca aşı olmuş ama alerji yaşamamış köpeklerde dahi ani bir alerji şekillenebilir. Aşıdan birkaç dakika sonra veya 1-2 saat sonra ortaya çıkar. Ancak tedavisi mümkündür ve 10-15 dakika içinde normale dönülür. Bazı köpeklerde bünyeye bağlı olarak etkileri daha uzun süreli olabilir.
-
Köpeğimin gözlerinde sürekli çapak oluşuyor. Bu normalmidir ?
Özellikle yavru dönemlerinde gözde hafif akıntılar ve çapak oluşumu normal kabul edilebilir. Bunun dışında göz yaşına neden olan başka faktörler de vardır. Bunlar rüzgar, tozlu ortam, hareket halindeki oto camından kafa çıkartmak gibi etkenlerdir. Bunlar genellikle bir iki gün içinde kendiliğinden düzelen problemlerdir. Daha uzun süreli göz akıntıların da veteriner hekiminize danışmanız da fayda vardır. Bir de göz hastalıklarında ve bazı genel durum bozukluklarında oluşan akıntılar vardır ki bunların ayrımını yapmak da veteriner hekiminize düşmektedir.
-
Köpeğimin kulakları çok kokuyor. Bunu nasıl önleyebilirim ?
Kulak kokusunun çeşitli nedenleri vardır. Bu nedenler arasında kulak içine su kaçması, pisi pisi otunun kulak içine girmesi, sarkık kulaklı köpeklerde kulak kanalının havalanamaması (Cocker, Golden Retriewer) gibi, bazı hastalıklar (ekzama, kulakta oluşabilen iltihaplanmalar, mantar, kulak uyuzu) sayılabilir. Unutmamanız gereken şey türlere göre değişmekle birlikte kulak tedavisi genelde oldukça uzun sürer ve zahmetlidir. Bu nedenle özellikle kulakları hassas bir ırka sahipseniz sık sık kulaklarını kontrol ettirmelisiniz. Mümkünse kendinizde en azından haftada bir kez kulak kepçesini ve parmağınızın ulaşabildiği noktaları temizlemelisiniz. Bu iş için kullanabileceğiniz kulak temizleyici solusyonu veteriner hekiminizden öğrenebilirsiniz.
-
Köpeğimi her gün fırçalamam gerekiyor mu ?
Hem tüylerinin daha canlı ve parlak olmasını sağlamak hemde evde tüy sorunu yaşamamak için köpeğinizin cinsine bağlı olarak her gün fırçalama yapmanız gerekebilir.
-
Köpeğimin vücut kokusu normalden fazla. Sebebi nedir ?
Vücut kokusu bazı hastalıklarda (Karaciger, böbrek, deri rahatsızlıkları) olabileceği gibi beslenme bozuklukları, çok sık yıkama veya doğru mamanın seçilememesi durumunda da ortaya çıkabilir. Bunların dışında çevredeki bazı pis kokulu atıklar, kendi çişine yada kakasına bulaşma da nedenler arasında sayılabilir. Unutmamanız gereken bir şeyde köpeklerde bulunan ve deri tabakasını korumak için var olan, deri üstündeki yağ tabakasının bazen köpeğin özelliğine bağlı olarak daha kokulu olmasıdır. Eğer koku herhangi bir nedenden oluşmuyorsa ve köpeğinizin kendine özgü vücut kokusu ise o zaman köpekler için özel olarak üretilen parfümleri kullanabilirsiniz.
-
Köpeğimi ne sıklıkla yıkayabilirim ? Sık yıkamanın zararı var mı ?
Bildiğiniz gibi köpeklerin derisi üzerinde koruyucu bir tabaka vardır. Bu yüzden koruyucu tabakanın bozulmaması için muhakkak yıkama sırasında köpekler için üretilmiş bir şampuan kullanılmalıdır. Evde yaşayan köpekler için en sık yıkama aralığı 1 ay olmalıdır. Eğer köpeğiniz bahçede yaşıyorsa yıkama aralığını 3 - 4 aya kadar rahatlıkla uzatabilirsiniz. Yıkamayı 1 aydan daha sık yapmak zorunda kalırsanız, köpekler için özel olarak üretilen deri üzerindeki koruyucu tabakayı almayan şampuanlar kullanmak zorundasınız. Aksi takdirde çok sık olarak deri problemleri ile karşılaşabileceğiniz gibi köpeğinizde daha fazla kokacaktır.
-
Köpeğimi yıkarken ne tür bir şampuan kullanmalıyım ?
Eğer köpeğinizin bir deri problemi yoksa ve veteriner hekiminiz köpeğiniz için özel bir şampuan kullanmanızı istememişse piyasada bulabileceğiniz kaliteli köpek şampuanlarından her hangi birini kullanabilirsiniz.
-
Çok sık yıkamama rağmen üstünde çok fazla kepek oluşuyor. Ne yapabilirim ?
Çok sık yıkama hem derinin hemde tüylerin sağlıksız olmasına neden olur. Kepeklenmenin nedenleri köpeğinizin cildinin kuru olmasından, kullandığınız yıkama suyundan, beslenme yetersizliğinden ve bazı deri rahatsızlıklarından ileri gelebilir. Veteriner hekiminizle görüşerek sorunun ne olduğunu öğrenmelisiniz. Ayrıca piyasada kepek problemi olan köpekler için kullanabileceğiniz özel şampuanlar da mevcuttur.
-
Köpeğim çok iştahsız ne yapabilirim ?
Yaşına, kilosuna, çevresel şartlara bağlı olarak belirlediğiniz mama miktarını öğün saatlerine dikkat ederek veriniz. Mamayı önünde en fazla 30 dakika bekletin ve daha sonra kaldırarak diğer öğüne kadar başka bir şey vermeyin. Özellikle öğün aralarında ve diğer zamanlarda sofranızdan dilencilik yapmasına izin vermeyin. Veteriner hekiminizle konuşarak çok gerekiyorsa iştahının açılması için vitamin takviyesi yapabilirsiniz.
-
Köpeğimin ağzı çok kokuyor. Nasıl önleyebilirim ?
Köpeklerin ağız kokularının temel sebebleri arasında diş taşları, diş çürükleri, diş eti hastalıkları, diş eti tümörleri, mide rahatsızlıkları ve beslenme bozuklukları sayılabilir. Ancak genelde en fazla görülen sebep diş taşlarıdır. Bu nedenle 6 ayda bir düzenli olarak köpeğinizin dişlerini kontrol ettirip diş taşı temizliği yaptırmalısınız. Diş temizliği sırasın da zaten varsa diğer ağız problemleride ortaya çıkacak ve onlara yönelik çözümlerde veteriner hekiminiz tarafından yapılacaktır.
-
Köpeğimin diş temizliğini ne kadar zamanda bir yapmalıyım ?
6 ayda bir dişler kontrol edilip gerekirse diş taşları temizlenmeli, varsa çürükler giderilmelidir. Böylece diş etleride sık sık kontrol edilmiş olur.
-
Köpeğimin dişlerini fırçalamam faydalımıdır ?
Eğer köpeğiniz izin veriyorsa dişlerini kesinlikle fırçalamalısınız. Bu aynı zaman da daha az diş temizliğine gitmek demektir. Bu da size masrafdan ve zamandan tasarruf ettirir.
-
Köpeğimin dişlerini korumam için ne gerekiyor ?
Köpeğinizin dişlerini korumak için düzenli aralıklarla diş taşı temizliği yaptırın. Bu köpekden köpeğe değişmekle birlikte ortalama 6 ayda birdir. Ayrıca temizlik sonrası tekrar taş oluşmasını önlemek için dişleri fırçalayabilir ve diş taşı oluşumunu azaltan özel bisküvilerden verebilirsiniz.
Köpeğinizin sert cisimlerle oynamasına ve onları kemirmesine izin vermeyin. Özellikle taş atıp ondan getirmesini istemeyin. Bu onun dişlerine zarar verecektir. -
Köpeğimin göz pınarlarının altındaki tüylerde renk değişimi oluyor. Sebebi nedir ?
Genelde beyaz tüylü köpeklerde görülen bu durum sadece gözyaşı ile ıslanan kılların renk değiştirmesinden ibarettir. Çoğunlukla zararsızdır ve estetik bozukluk dışında bir soruna yol açmaz. Ancak böyle bir durum varsa bu aynı zamanda gözlerde bir rahatsızlık olabileceğinin de göstergesi sayılabileceğinden hekiminize kontrol ettirmenizde fayda vardır.
-
Köpeğim poposunu devamlı yere sürtüyor. Sebebi nedir ?
Bu durumda ya bir paraziter problem söz konusudur yada anal bezler iltihaplanmış olabilir. Her iki durumda da doktoruna başvurmanız gerekecekdir. Veteriner hekiminiz sorunun çözümünde size yardımcı olacaktır.
-
Aşılardan önce veya sonra yıkama yapmamda bir sakınca var mı ?
Aşılardan en az 2 gün önce ve sonrasında yıkama yapılmaması daha iyi olur. Aksi takdirde bir takım sağlık sorunları yaşanabilir.
-
Yavru köpeğim aşıdan sonra halsizleşti ve sürekli uyumak istiyor. Sebebi nedir ?
Aşılar bazen halsizlik veya uyku hali verebilir. Hatta bazen ateş yükselmesine de sebep olabilir. Ancak bu durum tamamen geçiçidir ve genel olarak her hangi bir sağlık sorunu yaratmaz.
-
Köpeğimin aşıları bitmeden dışarı çıkarmam da tehlike varmı ?
Evet tehlikelidir. Bir takım bulaşıcı hastalıklardan korunabilmek amacı ile aşılama tamamlanana kadar yavru köpeklerin mümkün olduğunca izole edilmeleri gerekir.
-
Aşıları bitmemiş yavru köpeğimi aşıları olan yetişkin bir köpekle oynatabilir miyim ?
Aşıları bitmemiş bir yavru her zaman enfeksiyonlara karşı savunmasızdır. Yetişkin bir köpek aşılıda olsa yavru köpeğinize dışardan virüs taşıyabilir (kendisi tamamen bağışık olsa bile).
-
Aşı tekrarı var mıdır, varsa ne kadar zaman da bir yaptırmalıyım ?
Bağışıklığın sürekli ve güçlü olabilmesi için aşıların türüne ve etkisine göre değişen zamanlarda tekrarlarının yapılması şarttır. Gerekli bilgileri Aşılar başlıklı sayfalarımızda bulabilirsiniz...
-
Anne yavrularından sürekli kaçıyor ve onları beslemek istemiyor. Ne yapabilirim ?
Yavrular büyüdükçe tırnakları ve damakları sertleşir. Bu durum süt emme sırasında annenin memelerinin daha fazla tahriş olmasına neden olur. Tahriş nedeniyle canı yanan anne yavrularından uzak kalmaya çalışır. Bu nedenle annenin memelerini sık sık kontrol ederek bir parça seyreltilmiş biokadin ile temizleyin ve bepanthol krem sürün. Tahrişin ağır olduğu durumlarda mümkün olduğu kadar yavruların kontrolunuz da beslenmesini sağlayın.
-
Köpeğimi ev yemeği ile beslemem zararlı mıdır ?
Köpeğinizi ev yemeği ile beslemeniz belli kurallara uyduğunuz sürece zararlı değildir. Bu kuralları şöylece sıralayabiliriz.
Kesinlikle sakatat vermeyin.
Fazla yağlı yiyeceklerden uzak tutun.
Baharatlı gıdalar vermeyin.
Doktorunuzdan hangi proteinleri (kırmızı et, beyaz et, balık) kullanabileceğinizi öğrenin. Çünkü bu köpeğinizin sağlık durumuna göre değişebilir.
Gıdasındaki tuz oranını yine onun sağlık durumuna göre ayarlayın. Örneğin, böbreklerinde bir rahatsızlık söz konusu ise bu çok önemli bir faktör olabilir.
Gıdadaki protein ve lif oranı dengesini koruyun. Bu sağlıklı bir sindirim için çok önemlidir.
Tek yanlı beslenme eğilimi olan köpeklerde mutlaka ve mutlaka vitamin ve mineral takviyesi yapın.
Sık sık ishal yada kabız olduğunda doktorunuzla konuşarak diyetini tekrar düzenleyin. -
Ev yemeği ile profesyonel hazır mamalar arasında ne fark vardır ?
Profesyonel mamalar petlerin yaş durumları, boyutları, vitamin ve mineral ihtiyaçları, sağlık durumları, protein ve lif ihtiyaçları detaylı bir şekilde gözetilerek yapılmışlardır. Dolayısı ile böyle bir gıda ile beslenen petler sağlıklı ve dengeli bir şekilde gelişerek cinsinin tüm özelliklerini gösterebilmektedirler. Ev yemeklerinde ise bu dengeyi sağlamak oldukça zordur ve tüm kurallara uyularak hazırlanmak istenirse oldukça pahalı ve zahmetlidir. Diyelim ki tüm bunları sağladınız ve ev yemeği verdiniz. O zaman da sindirim sistemi problemleriyle uğraşmak zorunda kalabilirsiniz. Yani bir gün ishal olurken diğer bir günde kabız olabilir. Başka bir sakıncada damak tadına göre seçim yapan petler çoğunlukla tek bir çeşit üzerinde yoğunlaşmak da ve bu da tek yanlı beslenmeye yol açmaktadır.
-
Dişi köpeğimi çiftleştirmek istiyorum. Çiftleştirmeden önce ne yapmalıyım ?
Köpeğinizi çiftleştirmeden önce veteriner hekiminizle görüşerek gelişiminin tamam olup olmadığını, kemik yapısının uygun olup olmadığını öğrenin. İç ve dış parazit tedavisini yaptırın. Çiftleşmeye uygun günler ise genel olarak regl süresinin 9 - 13. günleri arasıdır (bazı köpeklerde bu 6-10 günleri arasıdır).
-
Köpeğim hamile iken yemek düzeninde bir değişiklik yapmalımıyım ?
Doktorunuz köpeğinizin hamile olduğunu teyit etmişse (elle muayene veya ultrason ile teşhis) yapmanız gereken onu dengeli oranlarda vitamin, kalsiyum, protein, mineral ve yağ içeren profesyonel bir hazır mama ile beslemektir. Bugün piyasada hamile köpekler için kullanılabilecek bir çok hazır mama vardır.
-
Köpeğim çiftleştikten sonra kaç günde doğurur ?
Köpekler genel olarak 60 - 62. günde doğururlar. Ancak nadir olmakla birlikte 70. günde doğum yapan köpekler de görülmüştür.
-
Köpeğim yardımsız doğum yapabilir mi ?
Köpekler genelde doğum sırasında yardıma ihtiyaç duymazlar. Size düşen bir parça pamuk, biraz ip, biraz tentürdiyot ve bir makastır. Doğan yavruların göbek kordonlarını keserek (kordonun 2 cm kadar kısmı göbek üzerinde kalacak şekilde ip ile bağlayın ve ipin 1 cm kadar ilerisinden kesin ve tentürdiyot sürün) ona yardım edebilirsiniz. Ancak siz yinede doktorunuzun telefonunu el altında bulundurmayı ihmal etmeyin.
-
Anne yavrulardan birisini sürekli olarak dışlıyor. Sebebi nedir ?
Köpekler doğadan gelen içgüdü ile yetersiz ve sağlıksız yavruları hissederler ve onlardan kurtulmaya çalışırlar. Bunun sebebi ise gıdadan tasarruf ederek diğerlerinin daha iyi beslenmesini sağlayarak onların yaşam şansını artırmaya çalışmaktır. Bu durumdaki yavruları siz uygun bir biberonla beslemeye çalışın yada kontrolu olarak annenin yanında tutarak süt emmesini sağlayın.
-
Doğumdan sonra yavruları en erken ne zaman verebilirim ?
Yavruların en erken verilebilecekleri zaman en az 1,5 aylık oldukları zamandır. Daha önce vermek anne sütünün eksik alınması nedeniyle yavrunun gelecekteki yaşamını olumsuz etkileyebilir.
-
Köpeğimi hiç doğurmadan kısırlaştırmam zararlı mıdır ?
Köpeğinizi hiç doğurtmadan kısırlaştırmanın onun yaşamı üzerinde hiç bir olumsuz etkisi yoktur. Aksine köpeğinizi ilerde bir takım olabilecek problemlerden de (meme tümörleri, rahim ve yumurtalık hastalıkları) koruyacaktır.
-
Kısırlaştırma köpeğimin karakterini olumsuz etkiler mi ?
Kısırlaştırma operasyonu dişi yada erkek olsun köpeğinizin karakterini olumsuz yönde etkilemez. Aksine bazı agresif erkek köpeklerin daha sakin ve uyumlu olmasını sağlayabilir.
-
Köpeğimin tuvalet eğitimini nasıl verebilirim ?
Tuvalet eğitiminde bütün mesele şartlandırmadır. Bunun için ödüllendirme yöntemini kullanabilirsiniz. Eğitim için öncelikle köpeğinizin çiş ve kaka yapacağı yeri belirleyiniz. Bu amaçla seçtiğiniz yerin fazla ayak altı olmamasına ve yemek ile su kabından uzak olmasına dikkat ediniz. Daha sonra seçtiğiniz yeri gazete kağıtları ile kaplayınız. Köpeğinizin çiş ve kaka zamanları genel olarak yemek sonrası, oyun sırasında, uykudan kalktıktan sonra veya su içtikten sonradır. Bu zamanları takip ederek onun çiş ve kaka için etrafı koklayıp kendi etrafında sık sık dönmeye başladığını gördüğünüzde alıp onun için seçtiğiniz yere götürün ve başında bekleyin. Oraya çiş ve kakasını yaptığında severek tezahurat yapın ve ödülünü verin (Köpek çukulatası veya bisküvisi gibi). Sizin istemediğiniz bir yere yaptığında sert ve otoriter bir sesle azarlayın ancak daha aşırı tepki göstermeyin. O kesinlikle sizi anlayacaktır. Unutmamanız gereken bir şeyde onun çok küçük olduğu ve çişini yada kakasını uzun zaman tutamayacağıdır. Bu nedenle çiş ve kaka için ayrılan yere yetişemeyebilir. İkinci önemli nokta ise öğrendiğini yaşının küçüklüğünden dolayı çok çabuk unutur. Bu nedenle eğitimi aksatmadan en az 15 gün devam ettirin. Kolay gelsin.
EĞİTİM KOLAY OLSUN DİYE YEMEK, SU VERMEMEK VEYA ÇİŞ-KAKA YAPMASI GEREKEN YERE KAPATMAK GİBİ SAĞLIKSIZ YÖNTEMLERE KESİNLİKLE BAŞ VURMAYIN. -
Köpeğimin tuvalet eğitimi var ama bazen istemediğim yerlere çiş ve kakasını yapıyor. Niçin ?
Genel olarak tuvalet eğitimi olan bir köpeğin evde zaman zaman çiş veya kaka yapması protesto maksatlıdır (Bazı sindirim ve üriner sistem rahatsızlıkları hariç). Protesto nedenleri arasında düzenli dışarı çıkarılmamak, yemek düzeninin bozuk olması, evde yalnız kalma, sevmediği birisinin eve gelmesi, sevdiği birisinin evden ayrılması, çiftleşmek istediği dönemlerdeki hormonal baskı sayılabilir. Bazen çözüm oldukça zor olabilir. Bu konuda veteriner hekiminizle beraber ortak bir strateji belirlemeniz gerekebilir.
-
Köpeğim kakasını yemek istiyor, nasıl önleyebilirim ?
Köpeklerde kaka yeme eğilimi daha çok 3 - 6 ay arasında görülür. Nedenleri çok çeşitlidir. Bunlar arasında kötü alışkanlık, can sıkıntısı, vitamin veya minaral yetmezlikleri sayılabilir. Öncelikle veteriner hekiminizle birlikte nedenin ne olduğunu bulup ortadan kaldırılmanız gerekir. Bu arada yemek düzeninin iyileştirilmesi ve eğer mümkünse profesyonel gruptan bir mama ile beslenmesi sorunun büyük ölçüde ortadan kaldırılmasını sağlayabilir. Çünkü vücut ihtiyaçları olan vitamin ve minarelleri en sağlıklı ve dengeli bir şekilde bu yöntemle yerine koyabilirsiniz.
-
Köpeğim evdeki tüm eşyaları kemirmeye çalışıyor. Ne yapabilirim ?
Bu davranış biçimi genelde iki nedenden kaynaklanır. Birincisi, köpeğiniz yavrudur ve diş değiştirmeye başlamıştır. İkincisi ise canı sıkılıyordur veya sizi cezalandırıyordur. Eğer problem diş değiştirme ise bu en kötü ihtimalle tüm kalıcı dişlerin tamamlandığı 8 ay civarında bitecektir. Siz bu arada ona yapay kemikler veya kemirebileceği ama parçalayıp yutamayacağı oyuncaklar vererek zararı asgariye indirmeye çalışabilirsiniz. İkinci problemi ise protesto nedenini saptayarak ortadan kaldırabilirsiniz. Bunun için gerekirse veteriner hekiminize danışınız.
-
Köpeğim oynarken sürekli elimi veya ayağımı ısırmaya çalışıyor. Bana bir zararı var mı ?
Bu yavru köpeklerde tamamen oyun amaçlıdır ve aynı zamanda onun için bir iletişim yöntemidir. Kötü bir amaç taşımaz (Nadir olarak problemli yavrularda gerçekten ısırma amaçlı olabilir) ve size bir zararı dokunmaz. Ancak genel hijyen kurallarına uyarak çiziklerin üzerini bir dezenfektanla temizlemek olabilecek ufak tefek iltihaplanmaları önleyecektir (şeker hastaları veya kemoterapi gören kimseler gibi sağlık problemi olanların doğal olarak çok daha fazla dikkat etmeleri gerekir).
-
Arı soktuğunda ne yapmalıyım ? Tehlikelimidir ?
Yapılacak ilk işlem şişmeyi önlemek için bir pamuğa biraz amonyak damlatarak ısırılan bölgeye uygulamak olmalıdır. Kısa sürede şişkinliğin azaldığını göreceksiniz.
Arı sokmalarında riskin boyutu ısırılan bölgeye veya arı sayısının çokluğuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Boğaz ve burun bölgesindeki arı sokmalarında oluşacak şişkinlik solunuma engel olabileceğinden tehlike yaratabilir ve hızlı bir müdahale gerektirir.
Birde fazla sayıda arı sokması durumunda zehirlenme riski yüksek olduğundan dolayı acilen veteriner hekiminize veya en yakındaki veteriner hekime ulaşmaya çalışmalısınız. -
Yavru sayısı çok fazla. Köpeğim hepsini besleyemiyor. Nasıl yardımcı olabilirim ?
Bazı ırklar (Dalmatian, Kurt, Doberman gibi) fazla sayıda yavru yaparlar. Doğal olarak anne sütü tüm yavrular için yeterli olmaz. Bu durumda yavruların bir kısmının beslenmesinde sizin yardımınız gerekebilir. Bunun için bir biberon (piyasada ucu özel yavru köpek biberonları vardır) vasıtası ile hazır yavru köpek süt tozunu sulandırarak veya diyet süt kullanabilirsiniz.